Ριζοσπαστικοποίηση και Αντιτρομοκρατία
20/08/2017
Γιάννης Βούλγαρης
Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τα πλέον αντιδραστικά κείμενα «αντιτρομοκρατικής» πολιτικής του ελληνικού κράτους, και κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σκοπό την χαρτογράφηση του πεδίου των σύγχρονων πολιτικών για την μετάβαση στην Ευρώπη του Ελέγχου.
Σε αυτή την πορεία θα συναντήσουμε την έννοια της ριζοσπαστικοποίησης, η οποία συνδέεται άμεσα με την αντιτρομοκρατική προπαγάνδα. Η αντιδραστική χρησιμοποίησή της, για την περιγραφή του «δρόμου προς την τρομοκρατία» είχε σταθερή πορεία στις Η.Π.Α. τις τελευταίες δεκαετίες, και πλέον είναι διαδεδομένη σε ολόκληρη την Δύση.
Το αφήγημα της «επικίνδυνης ριζοσπαστικοποίησης» στηρίζεται στην θεωρία των δύο άκρων, υποστηρίζει την κοινωνική καταστολή, και την ανεξέλεγκτη επέκταση των μηχανισμών παρακολούθησης. Για την αποδόμηση αυτού του αφηγήματος, θα αποφύγουμε να ορίσουμε την σύνθετη έννοια της ριζοσπαστικοποίησης, και θα αρκεστούμε στην αντιστροφή του επιχειρήματος των δύο άκρων.
Όσον αφορά την ένοπλη βία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν δύο άκρα: Πρώτον, εκείνο του οργανωμένου κρατικού παρεμβατισμού σε διεθνή και τοπική κλίμακα, όπου πρωταγωνιστούν οι απανταχού χωροφύλακες του πλανήτη (Η.Π.Α., Ε.Ε., Ρωσία), αλλά και η αστυνομία, ο στρατός και οι μυστικές υπηρεσίες κάθε κράτους. Δεύτερον, εκείνο των ένοπλων φονταμενταλιστών: θρησκευτικές ομάδες που χρηματοδοτούνται από τις εκάστοτε επεκτατικές δυνάμεις για την ανατροπή τοπικών κυβερνήσεων, μετά την οποία αυτονομούνται και στρέφονται εναντίον τους.
Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα, δημιουργούνται δυνάμεις ένοπλου αγώνα, οι οποίες άλλοτε εκφράζουν μια κοινωνική ανάγκη άμεσου εκφοβισμού της κυρίαρχης εξουσίας, κι άλλοτε ναυαγούν στο ξερονήσι της αυτοναφορικότητας και της «επαναστατικής πρωτοπορίας».
Ο «Τρομονόμος»: Άρθρο 187Α του Ποινικού Κώδικα
Ξεκινάμε από την σύντομη μελέτη του ελληνικού κανονιστικού πλαισίου για την «τρομοκρατία», επισημαίνοντας τα επίμαχα σημεία αυτού του πολυσυζητημένου άρθρου[1]:
(187Α) Παράγραφος 1:
[Είναι ένοχος για τρομοκρατική πράξη] όποιος τελεί ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω εγκλήματα:
στ') διακεκριμένη φθορά ξένης ιδιοκτησίας (άρθρο 382 παρ. 2)
ιβ') κοινώς επικίνδυνη βλάβη (άρθρο 273)
Παραθέτουμε τα δύο εντελώς ασαφή άρθρα στα οποία γίνεται παραπομπή:
Άρθρο 382 παρ. 2: [Η διακεκριμένη φθορά ισχύει σε περίπτωση που το αντικείμενο]
α) είναι πράγμα που χρησιμεύει για κοινό όφελος·
β) είναι ιδιαίτερα μεγάλης αξίας·
ή αν γ) η φθορά έγινε με φωτιά ή με κάποιο από τα μέσα που προβλέπει το άρθρο 270.
Άρθρο 273 (α): Όποιος […] προξενεί με πρόθεση βλάβη σε πράγμα δικό του ή ξένο, κινητό ή ακίνητο, τιμωρείται με φυλάκιση, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος σε ξένα πράγματα.
(187Α) Παράγραφος 4:
Με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών τιμωρείται όποιος συγκροτεί ή εντάσσεται ως μέλος σε δομημένη και με διαρκή δράση ομάδα από τρία ή περισσότερα πρόσωπα που δρουν από κοινού και επιδιώκουν την τέλεση του εγκλήματος της παραγράφου 1. […] Η μη τέλεση από την τρομοκρατική οργάνωση οποιουδήποτε από τα εγκλήματα του καταλόγου της παραγράφου 1 συνιστά ελαφρυντική περίσταση [σ.σ. αλλά αξιόποινη].
Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Ηριάννας, τα όπλα που βρέθηκαν στην περιοχή του Ζωγράφου δεν χρησιμοποιήθηκαν σε καμία εγκληματική ενέργεια, σύμφωνα την αστυνομία. Παρ’ όλα αυτά, η ψευδής ταυτοποίηση του DNA της, με αυτό που βρέθηκε σε έναν γεμιστήρα, αρκούσε για να κριθεί ένοχη.
(187Α) Παράγραφος 6:
Όποιος παρέχει κάθε είδους περιουσιακά στοιχεία, υλικά ή άυλα, κινητά ή ακίνητα ή κάθε είδους χρηματοοικονομικά μέσα, ανεξάρτητα από τον τρόπο κτήσης τους, σε τρομοκρατική οργάνωση ή σε μεμονωμένο τρομοκράτη ή για τη συγκρότηση τρομοκρατικής οργάνωσης ή για να καταστεί κάποιος τρομοκράτης ή τα εισπράττει, συλλέγει ή διαχειρίζεται χάριν των ανωτέρω, ανεξάρτητα από τη διάπραξη οποιουδήποτε εγκλήματος από τα αναφερόμενα στην παράγραφο 1, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται και όποιος, εν γνώσει της μελλοντικής αξιοποίησης τους, παρέχει ουσιώδεις πληροφορίες για να διευκολύνει ή να υποβοηθήσει την τέλεση από τρομοκρατική οργάνωση ή από μεμονωμένο τρομοκράτη οποιουδήποτε από τα κακουργήματα της παραγράφου 1.
Το Αντιτρομοκρατικό Μανιφέστο της Ελληνικής Αστυνομίας
Συνεχίζουμε με την μελέτη του αντιτρομοκρατικού ιδεολογήματος, στην ελληνική επικράτεια. Η Ελληνική Αστυνομία και το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας, σε ένα είδος μανιφέστου της αντιτρομοκρατίας[2], ορίζουν χωρίς ενδοιασμούς την ριζοσπαστικοποίηση:
«Η ριζοσπαστικοποίηση είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα πρόσωπο αποδέχεται τη χρήση βίας για την επίτευξη πολιτικών, ιδεολογικών ή θρησκευτικών στόχων. […]
Χαρακτηρίζεται από την υιοθέτηση ακραίων ιδεολογιών περί “ιδανικής κοινωνίας”, αλλά και την πίστη ότι η επιβολή αυτών μπορεί να επιτευχθεί κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, με βίαια μέσα. Ακριβώς αυτή η τάση στη βίαιη προσαρμογή της πραγματικότητας στο ιδανικό, η έλλειψη σεβασμού στην ανθρώπινη ζωή και η άποψη ότι πρόκειται για μια παράπλευρη, ελάσσονος σημασίας, απώλεια, κατατάσσει τις ιδεολογίες αυτές στην κατηγορία του εξτρεμισμού.
Το φαινόμενο της ριζοσπαστικοποίησης έχει αυξηθεί […] με την εμφάνιση του φαινομένου της λεγόμενης “νέας τρομοκρατίας” και της άμεσης σχέσης της με τον θρησκευτικό εξτρεμισμό. Ωστόσο, είναι σαφές ότι η ριζοσπαστικοποίηση αφορά εξίσου τα άκρα του πολιτικού φάσματος».
Αμέσως μετά, χωρίζουν την τρομοκρατία σε Αντιεξουσιαστική/αναρχική, Ακροδεξιά, και Θρησκευτική.
Η καθοδήγηση των «ριζοσπαστικοποιημένων» νέων μέσω του αθλητισμού
Μεταβαίνουμε σε ένα πρόσφατο πολιτικό γεγονός, το οποίο αφορά την στήριξη ενός αντιδραστικού ‘‘ευρωπαϊκού’’ προγράμματος από την ελληνική κυβέρνηση. Το Υπουργείο Εσωτερικών έστειλε στις 26 Ιουλίου 2017 ένα επείγον μήνυμα με το οποίο το οποίο καλεί τις δημοτικές και περιφερειακές αρχές να στηρίξουν το πιλοτικό πρόγραμμα της ΕΕ με θέμα: «Πλαισίωση και καθοδήγηση, µέσω του αθλητισμού, των νέων που διατρέχουν κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης»[3].
Στην προκήρυξη του προγράμματος, αναφέρονται μεταξύ άλλων:
«Ο αθλητισμός μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της πρόκλησης που συνιστά η καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης, καθώς επίσης και στην προώθηση ευρωπαϊκών αξιών όπως η ανεκτικότητα, η ένταξη και ο διαπολιτισμικός διάλογος. […] Το παρόν πιλοτικό σχέδιο θα στηρίξει έργα […] στον τομέα του αθλητισμού με στόχο τους νέους που διατρέχουν κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης».
Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι τα ριζοσπαστικοποιημένα άτομα έχουν ελλιπή νοητική αντίληψη, αφού προτείνει ότι τα απαιτούμενα «έργα πρέπει να στοχεύουν στη διδασκαλία βασικών δεξιοτήτων, όπως είναι οι κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, η κριτική σκέψη και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων».
Επομένως, αυτό το «πιλοτικό σχέδιο θα εμπλέκει τοπικές αθλητικές οργανώσεις της ΕΕ, οι οποίες, σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές που είναι αρμόδιες για τη ριζοσπαστικοποίηση και την τρομοκρατία, θα εντοπίζουν άτομα που διατρέχουν κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης και θα τους προσφέρουν κατάλληλη καθοδήγηση».
Η Αντιτρομοκρατική πολιτική της Ε.Ε.
Ποιο είναι, όμως, το συνολικό πλαίσιο πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξάλειψη της ριζοσπαστικοποίησης; Για τον καθορισμό αυτού του σχεδίου δράσης, συντάχθηκε η «Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [COM(2016) 379 final], για την υποστήριξη της πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί σε βίαιο εξτρεμισμό»[4].
Αναφέρουμε συγκεκριμένα αποσπάσματα, τα οποία χωρίζουμε στις εξής θεματικές: Social Media, Δικαστικό Σώμα, Έλεγχος Μετακινήσεων, Συστήματα Πληροφοριών, και Εξαγωγή της «Αντιτρομοκρατίας» σε τρίτες χώρες.
«Αντιτρομοκρατία» και Social Media
«Η Επιτροπή, σε συνεργασία με το Facebook, το Twitter, το YouTube και τη Microsoft δημιούργησε έναν κώδικα συμπεριφοράς για την καταπολέμηση της διάδοσης της παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο στην Ευρώπη. […] Ο εν λόγω κώδικας θα διασφαλίσει ότι οι εταιρείες Τοποθέτησης Προϊόντος (ΤΠ) θα ελέγχουν και, όπου είναι απαραίτητο, θα αφαιρούν τη ρητορική μίσους που παραβιάζει την εθνική νομοθεσία, η οποία μεταφέρει τη νομοθεσία της ΕΕ».
«Αντιτρομοκρατία» και Δικαστικό Σώμα
«Η Επιτροπή συνεργάζεται επίσης στενά με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών και χρηματοδοτεί ένα πρόγραμμα κατάρτισης των δικαστών και των εισαγγελέων σε θέματα ριζοσπαστικοποίησης προκειμένου να τους παράσχει τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να αντιμετωπίσουν τα ριζοσπαστικοποιημένα άτομα και να τους διαθέσει εργαλεία και μεθοδολογίες αξιολόγησης κινδύνου με στόχο τον προσδιορισμό του επιπέδου απειλής από υπόπτους τρομοκρατικών εγκλημάτων».
«Αντιτρομοκρατία» και Εκπαίδευση
«Τα σχολεία διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην προώθηση της ένταξης, […] συνεργάζονται στενά με τους γονείς και τις τοπικές ενώσεις. Οι τακτικές επαφές με τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και τα πρότυπα ρόλων μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην παροχή κινήτρων στους νέους και να τους αποτρέψουν από το να αποσυρθούν στο περιθώριο της κοινωνίας».
«H Επιτροπή θα δημιουργήσει ένα δίκτυο προκειμένου οι τοπικοί φορείς να μπορούν να καλούν άτομα από διάφορα υπόβαθρα, όπως επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, αθλητές, καθώς και πρώην ριζοσπαστικοποιημένα άτομα, όταν κρίνεται σκόπιμο, να επισκέπτονται σχολεία, πρωτοβουλίες νέων, αθλητικά σωματεία και φυλακές για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους. Το δίκτυο αυτό, που χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του προγράμματος «Erasmus+», θα ξεκινήσει ως πιλοτικό πρόγραμμα με επίκεντρο τη βίαιη ριζοσπαστικοποίηση σε υποβαθμισμένες περιοχές, σε ορισμένα κράτη μέλη».
«Οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Είναι οι πλέον αρμόδιοι για να ανιχνεύσουν τα πρώτα σημάδια της ριζοσπαστικοποίησης των μαθητών και να συνδράμουν στην αντιμετώπισή τους. Γενικότερα, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν την ποικιλομορφία στην τάξη και να μεταδώσουν κοινές αξίες στους μαθητές».
«Οι φοιτητές και το προσωπικό των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Η Επιτροπή ενθαρρύνει […] τη χορήγηση ακαδημαϊκών μονάδων στους φοιτητές για δράσεις εθελοντισμού και την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών που συνδυάζουν το ακαδημαϊκό περιεχόμενο με τη συμμετοχή στα κοινά μέσω του προγράμματος «Erasmus+» ».
«Η Επιτροπή θα δρομολογήσει και ένα άλλο πρόγραμμα «Erasmus+» για να φέρει σε επαφή φοιτητές και άλλους νέους από την ΕΕ και τρίτες χώρες. Οι ελεγχόμενες εικονικές ανταλλαγές θα βοηθήσουν τους νέους να αναπτύξουν αμοιβαία κατανόηση και σεβασμό, αλλά και να βελτιώσουν τις διαπολιτισμικές δεξιότητες που αναζητούν οι εργοδότες».
«Αντιτρομοκρατία» και Έλεγχος Μετακινήσεων
«Τα κράτη μέλη μπορούν να λαμβάνουν μέτρα ασφαλείας προκειμένου να εμποδίσουν τους νέους να μεταβούν σε ζώνες συγκρούσεων για να ενταχθούν σε τρομοκρατικές ομάδες. Αυτά περιλαμβάνουν μέτρα όπως ταξιδιωτικές απαγορεύσεις, την ποινικοποίηση του ταξιδιού σε τρίτη χώρα για τρομοκρατικούς σκοπούς.»
Επίσης, προσθέτουμε ότι στην «Αντιτρομοκρατική Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης»[5], όπως αυτή διαμορφώθηκε το 2005, αναφέρονται για τις μετακινήσεις τα εξής:
- «Χρειαζόμαστε να ενισχύσουμε την προστασία των εξωτερικών συνόρων μας ώστε να καταστεί δυσχερέστερο για γνωστούς τρομοκράτες ή υπόπτους τρομοκρατίας να εισέρχονται ή να δρουν στο εσωτερικό της Ένωσης. Οι τεχνολογικές βελτιώσεις τόσο για τη συγκέντρωση όσο και για την ανταλλαγή δεδομένων για τους επιβάτες, και η προσθήκη βιομετρικών πληροφοριών στα έγγραφα ταυτότητας και τα ταξιδιωτικά έγγραφα, θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα των ελέγχων στα σύνορά μας και θα αυξήσουν το αίσθημα ασφαλείας των πολιτών μας».
- «Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία διαχείρισης των Συνόρων (FRONTEX) θα έχει έναν ρόλο να διαδραματίσει στην παροχή αξιολόγησης κινδύνων ως μέρος των προσπάθειας για την ενίσχυση των ελέγχων και της εποπτείας στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ».
- «Η δημιουργία του Συστήματος Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις και η δεύτερη γενεά του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν θα εξασφαλίσουν στις αρχές μας τη δυνατότητα ανταλλαγής πληροφοριών και πρόσβασης σε αυτές καθώς και, εν ανάγκη, τη δυνατότητα άρνησης εισόδου στο χώρο του Σένγκεν».
«Αντιτρομοκρατία» και Συστήματα Πληροφοριών
«Το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (ΣΠΣ) έχει ιδιαίτερη σημασία. Η καταχώριση στο ΣΠΣ μπορεί να προκαλέσει διάφορες ενέργειες, ανάλογα με την εκτίμηση και την πρόθεση του κράτους μέλους που προβαίνει στην καταχώριση: δηλαδή ένα άτομο μπορεί να συλληφθεί, να τεθεί υπό προστασία ή να αποτελέσει αντικείμενο διακριτικής παρακολούθησης ή ειδικού ελέγχου. Το ΣΠΣ βοήθησε επίσης στην πρόληψη των μετακινήσεων τρομοκρατών και στον εντοπισμό των δρομολογίων των προσώπων που είναι ύποπτα για συμμετοχή σε τρομοκρατικές ενέργειες».
«Όσον αφορά τους αλλοδαπούς τρομοκράτες μαχητές, η Επιτροπή ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να επισημάνουν ότι η καταχώριση αφορά «δραστηριότητα που σχετίζεται με την τρομοκρατία», χωρίς να την περιορίζουν σε αλλοδαπούς τρομοκράτες μαχητές ή εγκληματικές δραστηριότητες. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συμπεριλάβει καταχωρίσεις που αφορούν όσους υπάρχουν υπόνοιες ότι έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί με στόχο τη διάπραξη τρομοκρατικών πράξεων».
Εξαγωγή της «Αντιτρομοκρατίας» σε τρίτες χώρες
«Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για να συνεργαστούν με τις αρχές επιβολής του νόμου σε τρίτες χώρες. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΕ […] θα βελτιώσει τη γνώση και την ευαισθητοποίηση για την κατάσταση που επικρατεί στις χώρες που παρουσιάζουν τους υψηλότερους κινδύνους. Για παράδειγμα, στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική θα πρέπει να παρέχεται στήριξη για τη δημιουργία αποτελεσματικών συστημάτων ποινικής δικαιοσύνης με στόχο τη συνεργασία σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης».
Βιβλιογραφία:
[1] α) Άρθρο 187
β) Άρθρο 187Α
γ) Άρθρο 187Β
δ) Άρθρο 382
ε) Άρθρο 273
[2] «Ριζοσπαστικοποίηση και Εξτρεμισμός: Οδηγός ενημέρωσης και πληροφόρησης για το κοινό» (2016), Ελληνική Αστυνομία, Κέντρο Μελετών Ασφάλειας
[3] «Πλαισίωση και καθοδήγηση, µέσω του αθλητισµού, των νέων που διατρέχουν κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, EAC/S17/2017
[4] «Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υποστήριξη της πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί σε βίαιο εξτρεμισμό», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, COM(2016) 379 final
[5] «Αντιτρομοκρατική Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (2005)
Επιπλέον βιβλιογραφία:
α) War on terror, ανώνυμη ριζοσπάστρια, barikat.gr
β) Για τις (λίγες) διατάξεις του άρθρου 187Α που αποσύρθηκαν, ύστερα από αντιδράσεις: Ο Σταύρος Κοντονής απέσυρε την προσθήκη του 187 και 187Α, efsyn.gr