Πολιτική συγκυρία σε διεθνές επίπεδο: Η σημερινή φάση της κρίσης

24/04/2017

Αριστερή Ριζοσπαστική Κίνηση

Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός προσπαθεί να βρει τρόπους αντιμετώπισης της δομικής κρίσης του με την προώθηση των απαραίτητων, γι’ αυτόν, τεχνολογικών και διοικητικών αλλαγών της παραγωγής. Η προσπάθεια αυτή σημαδεύεται από:

α) μια εκ νέου ένταση των πιέσεων του κεφαλαίου απέναντι στην εργασία, με στόχο την επιστροφή σε προηγούμενα επίπεδα καπιταλιστικής συσσώρευσης.

β) την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, που εισάγει μια νέα φάση συσσώρευσης, βασισμένη στην επέκταση της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, στην ενίσχυση των μεγάλων επιχειρήσεων, στην εμπορευματοποίηση των δημοσίων αγαθών και των φυσικών πόρων και την διαμόρφωση πλαισίων και κανόνων που θα «απελευθερώνουν» την ιδιωτική πρωτοβουλία.

Ο νεοφιλελευθερισμός παρά το ότι δεν κατόρθωσε να αποκαταστήσει τις “ζημιές” της κρίσης, επιμένει στην εφαρμογή πολιτικών λιτότητας, που συνεχίζουν να εντείνουν τις ήδη διαμορφωμένες τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες.

Ειδικότερα η πολιτική της λιτότητας, αφενός λειτουργεί ως μηχανισμός υποτίμησης και διάρρηξης των όρων κοινωνικής αναπαραγωγής των εργαζόμενων τάξεων, και αφετέρου αδυνατεί να ανανεώσει τον τρόπο αναπαραγωγής της καπιταλιστικής οικονομίας. Τα παραδείγματα ποσοτικής χαλάρωσης που εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια σε ΗΠΑ, Ευρώπη, Κίνα λειτουργούν στην πράξη ως ένας ακόμη τρόπος αναδιανομής εισοδήματος υπέρ του κεφαλαίου, διογκώνοντας, παράλληλα, το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος σε πρωτοφανή επίπεδα, ώστε να λειτουργεί τελικά ως μέσο ελέγχου των λαών και των κυβερνήσεων.

Ο νεοφιλελευθερισμός θα μπορούσαμε να πούμε ότι διανύει μια περίοδο παρακμής. Ειδικά το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ιδιαίτερα μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, αποτυπώνει μια Ευρώπη διαφορετικών «στρατοπέδων». Διακρίνουμε λοιπόν: α) τον πυρήνα της Ευρωζώνης με επίκεντρο τη Γερμανία, που αποτελεί το βασικό εισηγητή της λιτότητας, β) τον Ευρωπαϊκό Νότο, που αποτελείται από οικονομίες που αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα και προσπαθούν να βρουν τρόπους μεγαλύτερης ανεξαρτησίας από τη Γερμανική ηγεμονία, με έμφαση στην ανάπτυξη με νεοφιλελεύθερους όρους, γ) τις χώρες του Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) που συγκροτούνται γύρω από μια ακροδεξιά ατζέντα, βασισμένη στην πολιτική κλειστών συνόρων σε σχέση με την προσφυγική κρίση, κλπ. Προφανώς, τα στρατόπεδα αυτά δεν μπορούν να θεωρηθούν παγιωμένα. Οι ίδιες αυτές αντιθέσεις και οι αντιφάσεις τους διαμορφώνουν μια ολοκλήρωση που είναι αδύνατο να προχωρήσει ομαλά με τους παρόντες συσχετισμούς.

Από την άλλη, η αδυναμία ανάδειξης προτάσεων διεξόδου δεν αφορά μονάχα την ΕΕ αλλά συνολικά τη διεθνή οικονομία. Στο έδαφος αυτού του αδιέξοδου, τροφοδοτούνται και οξύνονται διεθνείς ανταγωνισμοί έως και γενικευμένες πολεμικές συρράξεις (θρησκευτικοί φονταμενταλισμοί, εθνικισμοί κλπ). Σε μια τέτοια φάση βρισκόμαστε και σήμερα. Οι περιφερειακοί πόλεμοι, με επίκεντρο τον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Συρία, ο οποίος εμπλέκει τις κορυφαίες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, διογκώνουν τις παραπάνω αντιθέσεις. Τα σημερινά προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα είναι ένα μόνο από τα αποτελέσματα αυτού του πολέμου. Τα ρεύματα αυτά, από τη μια μεριά έρχονται αντιμέτωπα με την ξενοφοβία και τον ρατσισμό που αναπτύσσονται σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, και από την άλλη συναντούν το ανταγωνιστικό κίνημα της αλληλεγγύης, του αντιρατσιστικού και αντιπολεμικού αγώνα.

Παράλληλα, ο κυρίαρχος αστικός λόγος φροντίζει να αναδεικνύει τα προβλήματα και να απομονώνει τις προσπάθειες εναλλακτικών κυβερνήσεων όπως αυτές στη Λατινική Αμερική, αλλά και των αυτοοργανωμένων κινητοποιήσεων των “από κάτω”, που διεκδικούν διαφορετικά μοντέλα οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας.  

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε τα εξής:

Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός κυριαρχεί, παρότι αδυνατεί να ηγεμονεύσει και παρά τα παρακμιακά του φαινόμενα. Η κυριαρχία του έγκειται στους αδυσώπητους μηχανισμούς αναδιανομής εισοδημάτων και κεφαλαίων, υπέρ των αστικών ελίτ που έχει εγκαθιδρύσει (λιτότητα, δημοσιονομικός εξορθολογισμός, πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης κλπ). Η αδυναμία ηγεμονίας του έγκειται στο ότι δεν είναι σε θέση να νοηματοδοτήσει το μέλλον της κοινωνικής πλειοψηφίας, να προσφέρει ένα όραμα ευημερίας και να πυροδοτήσει έναν νέο κύκλο συσσώρευσης με διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους προηγούμενους κύκλους.

Αυτού του είδους η κυριαρχία, συνοδεύεται και ενισχύεται και από την απουσία της αριστεράς ως διακριτής πολιτικής δύναμης σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, και την σχεδόν πλήρη αντικατάσταση των σοσιαλιστικών και αριστερών αντικαπιταλιστικών αιτημάτων από κεντροαριστερές διακηρύξεις περί χρηστής διαχείρισης, διαφάνειας  και δικτύου εξασφάλισης των πιο αδύναμων. Η καταστροφή που επέφερε ο ΣΥΡΙΖΑ στην ελληνική αριστερά συμβάλλει καθοριστικά και στην ευρωπαϊκή ανυποληψία της - πέραν των οικολόγων πράσινων – πολιτικής και κοινωνικής αριστεράς. 

Η αύξηση της έντασης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων μεταξύ των κυρίαρχων πόλων, (ΗΠΑ, Ε.Ε., Κίνα, Άπω Ανατολή, Ρωσία, χώρες bric κλπ.) οφείλεται, μεταξύ άλλων, και:  α) στη χρήση του ισχυρού όπλου   καθενός πόλου εναντίον των άλλων  (π.χ. εργαλειοποίηση του δολαρίου και γενικότερα του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού από τις ΗΠΑ, της βιομηχανίας, του εμπορίου και των εξαγωγών από την Γερμανία και την ΕΕ γενικότερα), και β) στην έντονη χρήση των πολιτικών λιτότητας που ασκήθηκαν στο εσωτερικό όλων σχεδόν των ιμπεριαλιστικών σχηματισμών και ταυτόχρονα περιόρισαν τη διεθνή αγορά, εντείνοντας τα συγκρουσιακά και ανταγωνιστικά φαινόμενα εντός ενός πιο περιορισμένου διεθνούς οικονομικού πεδίου. 

Η πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό των μεγάλων καπιταλιστικών σχηματισμών (ΗΠΑ – Βρετανία – Γαλλία – Ιταλία – Ισπανία – Βραζιλία - Τουρκία) αυξάνεται κατά πολύ, δημιουργώντας χαώδεις καταστάσεις σε μια σειρά από ζητήματα και πεδία. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της σημερινής νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας είναι το ότι ο νεοφιλελευθερισμός αυτός είναι έντονα δυσλειτουργικός σε όλα τα επίπεδα. Εξαίρεση από τον κανόνα της πολιτικής αστάθειας αποτελούν οι μεγάλοι ασιατικοί ιμπεριαλιστικοί σχηματισμοί και η Γερμανία από την Δύση. Φαινόμενα διάλυσης παρατηρούνται και στα όρια των κεντρικών ιμπεριαλιστικών σχηματισμών. Ανησυχητική είναι η αύξηση της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας και η δημιουργία μιας σειράς «αποτυχημένων κρατών» από πρώην οργανωμένες δυτικότροπες κοινωνίες (Λιβύη, Συρία, Ουκρανία κλπ.) που προστίθενται στα παλαιότερα «αποτυχημένα» κράτη – θύματα των πολέμων του ΝΑΤΟ (Ιράκ, Αφγανιστάν κλπ).